Trên nguyệt san Tinh Thương số 13 của Sinh viên Y Khoa SG phát hành tháng 1-1965 có đăng bài thơ “thư cho anh” được ký dưới bút hiệu Lý thị Kim Xương. Bài thơ này đã gây xôn xao trong giới sinh viên y khoa bấy giờ và hay đến độ có nhiều anh đã học thuộc.
Cách đây vài năm, nhờ tập san Y Sỹ ở Canada số chủ đề về nguyệt san Tình Thương, tôi mới được dọc bài thơ này qua một hồi ức của một vị bác sĩ:
…
Nói về thơ, một lần toà soạn nhận một bài thơ lời lẽ giản dị như nói chuyện của một cô 17 tuổi. Cô là hoa khôi học lớp đệ nhị ở một trường tỉnh, trường Thoại Ngọc Hầu, Long Xuyên. Cô gửi về toà báo bài thơ mang tựa “Thư Cho Anh”. Bài thơ gồm 5 đoạn gửi cho người yêu đang học Y khoa trên Sài Gòn, chắc còn ở năm đầu mải lo học vì sợ sortie latérale nên lơ là với nàng. Chúng tôi quá thú vị đọc bài thơ này và xúm nhau bàn loạn cào cào. Cho đến hôm nay tôi còn nhớ nguyên bài đó nên chép lại ra đây với lời bàn sau đó:
THƯ CHO ANH
Anh nghĩ gì khi người ta nói yêu em
Khi trời mưa người ta đưa em đến trường
Người ta bảo người ta thường hay khóc
Vì em nhìn người ta quá dửng dưng
Chủ nhật khi em đi dự lễ
Anh nghĩ gì khi người ta lại gần ет
Người ta quỳ bên em đọc kinh khe khẽ
Em nghe người ta đọc tên em
Người ta yêu em anh có buồn không?
Nhỡ một mai em gọi người ta bằng chồng
Anh có còn yêu em không nhỉ
Chết! Người ta đang nhìn em ngoài song
Mai nhớ về thăm em nghe anh
Để người ta hiểu em không sống một mình
Người ta có yêu thì yêu hai đứa
Yêu em và yêu anh
Đừng giận người ta nghe anh
Khi trời mưa người ta đưa em đến trường
Vì không có anh nên em xin phép
Để người ta tạm đón đưa em thay anh
Cô nữ sinh này tên Lý Thị KX, thật nhí nhảnh, nhưng thật ác. Thơ cô cứ như nói cười tự nhiên, không dùng chữ nào cầu kỳ. Chúng tôi suy đoán anh chàng người yêu chắc bị cô hành điêu đứng lắm. Đoạn mở đầu cô giới thiệu anh chàng đang trồng cây si cô ở dưới tỉnh. Anh chàng này xem ra đa sầu đa cảm (thường hay khóc), xem ra có vẻ là một địch thủ nặng ký. Cô lại ỡm ờ hỏi “anh nghĩ gì”. Tuy nhiên cô lại trấn an người yêu ngay “nhìn người ta dửng dưng”. Sang đoạn 2 mới thấy cây si miệt tỉnh say mê nàng đến độ vào lễ còn đọc tên em: Phật bảo kinh mà không phải kinh, như câu thơ Du Tử Lê. Đoạn 3 lộ cái ác của cô: Nhỡ một mai. Cái nhỡ lửng lơ con cá vàng sao độc địa. Cô lại không trả lời sau khi đặt câu hỏi mà lại la lên “eo ơi người ta đang nhìn em ngoài song cửa”. Đoạn 4 nhắc nhở khéo cho chàng nhớ về thăm và lại trấn an chàng là hai đứa vẫn là một. Đến đoạn kết thì cô nàng tỏ ra ngoan xin phép hẳn hoi cho cây si tạm đón đưa nhưng không có gì bảo đảm là lộng giả thành chân, từ tạm lên chính thức mấy hồi. Khi lên Sài Gòn thăm người yêu cô ghé tòa soạn, nhưng ít người có duyên diện kiến cô. Cô được tả là có vẻ đẹp giống các cô trong tranh vẽ Lê Trung ở thập niên 50….
(Đỗ Hữu Tước, Tình thương ngày tháng cũ, tập san Y sĩ số 184)
Từ bài viết này tôi bắt đầu ra công tìm kiếm để truy tìm lai lịch của nhà thơ nữ tài danh này. Và tôi được biết bài thơ “Thư cho anh” được tác giả làm lúc nàng là một nữ sinh 17 tuổi. Sau đó vài năm, nàng tự kết liểu đời mình vì cái mặc cảm khổ tật bẩm sinh, lúc tuổi mới đôi mươi !. .
Mặt khác, chúng tôi cũng tìm được tấm hình chân dung của Lý thị Kim Xương. Xin được đăng để các cựu sinh viên y khoa từng “mê” thơ Lý thị Kim Xương ngày xưa thấy được dung nhan của một nhà thơ nữ tài hoa nhưng bạc mệnh.
Tấm hình chân dung này được in cùng với bài thơ XIN EM NHÌN VỀ QUÊ HƯƠNG trên tạp chí VĂN NGHỆ MIỀN TÂY số ra Mùa Xuân 1968 tại Cần Thơ. Tạp chí nầy do NGŨ LANG chủ biên và HUYỀN VÂN THANH làm Tổng Thư Ký tòa soạn.
Cám ơn Tình Thương đã đăng một bài thơ hay.
(Tình Thương số 13 tháng 1-1965)
Rõ ràng đây là một chuyện lạ, hiếm thấy xãy ra trong sinh hoạt văn chương nghệ thuật. Một người yêu mến bài thơ đến độ phải học thuộc lòng, và mãi nửa thế kỷ sau, bài thơ vẫn in đậm trong trí nhớ của ông!
Nếu bảo tác giả bài thơ đó là Xuân Diệu, Huy Cận, Nguyên Sa, Vũ Hoàng Chương v.v… thì khỏi cần bàn, nhưng ở đây, tác giả là một nữ sinh 17 tuổi, rất ít xuất hiện trên thi đàn bấy giờ !
Điều này chứng tỏ về giá trị của bài thơ.
Giá trị ỡ chỗ nào ?
Thứ nhất là ý thơ rất lạ, rất mới.
Thứ hai, mặc dù bài thơ không cần niêm luật nhưng đọc chúng ta cứ nghĩ nó là một bài thơ có vần có điệu:
Chủ nhật người ta đi xem lễ
anh nghĩ gì khi người ta ngồi gần em?
người ta đọc kinh khe khẽ
em nghe người ta đọc tên em.
Nhà thơ đã đưa ra một ý nghĩ rất mới mẽ và ngộ nghĩnh khó bắt gặp ở bất cứ bài thơ tình nào từ trước đến nay:
Mai nhớ về thăm em nghe anh! (7 chữ)
cho người ta hiểu em không sống một mình (9 chữ)
nếu người ta yêu thì phải yêu hai đứa.(9 chữ)
(yêu em và yêu anh). (5 chữ)
Bài thơ với những giòng dài ngắn bất thường, nhưng khi đọc ta cứ nghĩ như đọc một bài thơ có vần, có điệu. Chữ dùng dãn dị, không màu mè, làm dáng, không xữ dụng những từ “nổ”, “cao siêu”, nhưng nó chứa cả một bể trời kỳ diệu của tình yêu đôi lứa. Dù ở tuổi nào, nó vân sống, vẫn làm rung động trái tim.
anh nghĩ gì khi người ta ngồi gần em?
người ta đọc kinh khe khẽ
em nghe người ta đọc tên em.
Nhà văn Hồ Đình Nghiêm nhận xét về tính cách vượt thời gian của bài thơ này như sau:
“Tôi đồng tình với anh Trần Hoài Thư “Thư Cho Anh” là một bài thơ hay. Cũng mang thắc mắc cái rung động dễ thẩm thấu kia sao ít người biết đến? Bạn tìm gì trong một bài thơ? Điều gì khiến bạn nhớ tới bài thơ đó? Tôi vẫn luôn nghĩ tới sự đơn giản của lòng thành, chữ dùng không cầu kỳ, mộc mạc của tuổi học trò và sau cùng, đọc xong nó rót vào lòng bạn để tạo ra một âm hưởng của sóng, dẫu lăn tăn. Cô học trò Lý Thị Kim Xương (vô danh?) đã làm được điều đó. Người học sinh lớp đệ Nhị vô tình tạo ra (mối tình đầu) rất đỗi đáng yêu. Tôi liên tưởng tới một cơn nắng ấm là vì vậy. Cám ơn người mang tên đẹp rất nữ tính, từ xa xưa vừa mang về cho tôi chút bồi hồi rungđộng mới. Cám ơn anh Trần Hoài Thư, một bút hiệu đẹp khác đã bỏ công vực dậy bao điều khuất tất tàn phai.
Hôm nay thứ bảy, ngày mai chủ nhật. Tôi xin được làm “người ta” để đi xem lễ, cầu chúa cho tôi được ngồi kề bên “em” để gọi thầm nàng thơ dù người ta không sống một mình. Chết! Trời thôi mưa làm sao tôi đưa em đến trường? Người ta có vì tôi mà làm thơ không nhỉ? Dẫu không tôi cũng xin chúc người: Cuối tuần vui vẻ. Tôi yêu người và tôi ghét tôi. Tôi đi lối ni luôn có ma quỷ chận đầu. Người buồn có khi cảnh không xía phần, cảnh vui vẻ suốt!
(Hồ Đình Nghiêm . Cuối tuần vui vẽ)
(nguồn: Blog Tranthinguyetmai.wordpress.com)
Tôi phải thêm bài thơ này vào Bộ Thơ miền Nam trong thời chiến và thơ Tình Miền Nam. Thêm vào có nghĩa là tái bản. Xin được cám ơn nhà thơ Lý thị Kim Xương đã giúp tôi một cái “job” rất thơm.
Ta ngồi khâu di sản
Kim đâm mà không hay !
Hôm nay, khi thực hiện flipbook của tuần báo Nghệ Thuật, tôi tìm ra một bài thơ khác của Lý thị Kim Xương. Bài thơ này xuất hiện trên Nghệ Thuật số 7 ngày 15-11-1965, (lúc tác giả mới 17 tuổi !):
(Nghệ Thuật số 7 ngày 15-11-1965)
17 tuổi mà thơ như cả trăm tuổi. Bằng cớ là sau cả nửa thế kỷ mà có người đã thuộc thơ LTKX và giờ đây là chúng tôi, đang bồi hồi sau khi tìm được một bài thơ khác của LTKX, xem nó như di sản quí hiếm của văn chương miền Nam.