Ngưởi viết: Trần Hoài Thư
Theo nhà nhận định văn học Lại Nguyên Ân, năm 1963 là năm cực thịnh của nền văn học miền Bắc. Ông trích dẫn từ nhận định của nhà văn Mai Ngữ, một biên tập viên của nhà xuất bản Văn Học :
“Có thể nói thời kỳ cực thịnh của nhà xuất bản Văn học gắn liền với thời kỳ cực thịnh của tình hình văn học sau Nhân Văn. Và bước sang năm 1963, thời kỳ ấy đã bắt đầu thay đổi, tình hình chính trị phức tạp cả trong nước và ngoài nước. Cái không khí êm ấm của nhà xuất bản được bộc lộ khi buổi chiều hết giờ làm việc, giám đốc Hà Minh Tuân còn nán ở lại để đọc duyệt nốt ít trang bản thảo, rồi sau đó ra mảnh sân thượng bên ngoài cùng vợ là chị Tuệ, kế toán, đánh bóng bàn. Hai vợ chồng thủ trưởng mãi sẩm tối tắm rửa xong mới về nhà…”
“… sang năm 1963, Nhà xuất bản Văn học của Hội nhà văn Việt Nam và Nhà xuất bản Văn hóa thuộc Viện Văn học sáp nhập làm một, đeo cái tên mới: Nhà xuất bản Văn học, Hội nhà văn Việt Nam. (…) Từ 38A Hai Bà Trưng, chúng tôi kéo về 49 Trần Hưng Đạo với khí thế như đi tiếp quản khu vực mới. Về đây vẫn Hà Minh Tuân làm giám đốc (…). Giám đốc Hà Minh Tuân có vẻ rất lạc quan, niềm lạc quan lây lan sang cả anh em. Nhưng cái không khí mới vừa được nhóm lên thì bị sự kiện “Vào đời” dập tắt. Mà đã thôi đâu, sau “Vào đời” còn “Đống rác cũ” rồi “Sương tan”. Lại nghe nói “Núi đồi và thảo nguyên” cũng có vấn đề, thậm chí cả “Chuông nguyện hồn ai” nữa. Tất cả những “sự kiện” ấy tác động đến tinh thần của biên tập viên”…
(nguổn: Lại Nguyên Ân:“VÀO ĐỜI” 1963, DẪN GIẢI VẮN TẮT, post trên một số trang mạng)
Để kiểm chứng nhận định trên của nhà văn Mai Ngữ, chúng tôi đã tìm đến thư mục của thư viện đại học Cornell.
Dưới đây là những tác phẩm được xuất bản ở miền Bắc vào năm 1963:
Nhà xuất bản Văn Học với 19 đầu sách.
Foreign Languages Pub. House với 3,
Văn Hóa với 2,
Quân đội Nhân dân với 1,
Phụ Nữ với 1,
Thanh Niên với 1.
Tại sao nhà xb Văn Học lại “được mùa” như thế này ? Dễ hiểu. Vì Hà Minh Tuân là chính ủy. Trung tá chính ủy làm sao Đảng lại không tin cậy để giao cho cái chức giám đốc một nhả xb có tầm cở là nhà xb Văn Học hầu ngăn ngừa một Nhân Văn Giai phẫm thứ hai xãy ra. Không ngờ lần này Đảng ta lại bị lầm !
Trước hết nhà văn “chính ủy” xuất bản tác phẩm dựa vào văn chương hơn là chính trị. Ta thây nhiều tập thơ ra đời. Và sau hết vào năm 1962, chính ông cho ra đời truyện dài Vào Đời, tố cáo những thối nát, lên án đám đảng viên, kết án chính sách Cải Cách Ruộng đất qua hai nhân vật chính. Có thể nói cuốn Vào Đời chính là một Nhân Văn Giai phẩm thứ hai !
Cần ghi nhận ra đây, vụ hậu nhân văn giai phẩm này không hề được biết nhiều ở miền Nam như nhóm Trăm hoa đua nở trước đó. Chỉ có bài đọc sách khá kỹ của Sông Thai được đăng trên tạp chí Văn học của Phan Kim thịnh hai năm sau đó. Theo chỗ chúng tôi tìm hiểu Sông Thai sinh năm 1938 tại Nghệ An, di cư vào Nam năm 1954, làm việc tại đài Tự Do, chuyên đọc các sách báo ngoài Bắc do từ đường dây gởi từ Cao miên sang… Ông đã viết những bài khảo luận về văn học về Văn Cao, Huy Cận, Chế Lan Viên, Hà Minh Tuân…SAu 1975 ông tị nạn ở Mỹ. mai danh ẩn tích, và chết rất âm thầm…
Riêng tạp chí Thư Quán Bản Thảo có làm một số chủ đề về “văn nạn miền Bắc” cùng xãy ra vào đầu thập niên 60. (Vào đời của Hà Minh Tuân và Phá Vây của Phù Thăng) với nhiều trang đăng lại từ tác phẩm này do chúng tôi mượn từ Cornell.
Sau đây là danh sách những tác phẩm được xuất bản ở miền Bắc vào năm 1963, khoảng 27 cuốn. 27 cuốn cho một năm !
Nhà xuất bản Văn Học:
Đêm Tháng Mười của Bùi Ngọc Tấn
Bút chiến đấu của Tú Mỡ
Lá rụng: truyện của Nguyễn Kiên
Dòng sữa: tập truyện ngắn của Trần Thanh Giao
Con chó xấu xí: truyện ngắn của Kim Lân
Gió Nam: Thơ kể chuyện của Trần Hữu Thung
Bài ca từ chiến hào: thơ của Hải Hồ
Thông reo: truyện của Lê Bầu
Những đồng chí trung kiên: thơ của Thanh Hải
Mở Đường: thơ của Hoàng Minh Châu
Dòng Sữa: tập truyện của Thanh Giao
Sớm nay: thơ của Vũ Cao
Người trên núi cao: tập truyện ngắn / Bàng-Thúc-Long
Hòn đá cõi: tiểu thuyết [của] Thạch Giản [và] Đức Ánh
Sớm nay: thơ của Vũ Cao
Lên Cao: tập truyện / Xuân Cang
Những ngày vui: tập truyện ngắn của Lê Khánh
Hạnh phúc: tập truyện ngắn / Trần Kim Thành
Đôi bạn: tập truyện ngắn của Nguyễn Hàng T.
Nhà xuất bản Phụ Nữ:
Tám giờ vàng ngọc / Đinh Chương, Phụ Nữ xb
Nhà xuất bản Quân đội Nhân dân
Những tháng ngày trong quân đội miền Nam của Nhuận Vũ
Nhà xuất bản Văn Hóa:
Bước đường cùng: tiểu thuyết của Nguyễn Công Hoan
Trung nghĩa ca: Đinh Xuân Lâm [và] Triệu Dương sưu tầm, hiệu đính, chú thích, giới thiệu.
Nhà xuất bản Thanh Niên:
Con nhện vàng: tập truyện ngắn / Châu Diên.
Nhà xuất bản Foreign Languages Pub. House
The young woman of Sao Beach / Anh Đức
White buffalo: short stories [by] Xuan Thieu [and others]
Prison diary / Hồ Chí Minh translated by Aileen Palmer