Khi đề cập đến văn chương miền Nam, đặc biệt trong thời chiến, giới nhận định, biên khảo trong nước, đều chụp cho một cái “mác” rất kêu : Văn chương đô thị, văn học đô thị, văn chương thành thị … Làm như cái nôi văn học miền Nam xuất phát từ Saigon. Làm như văn chương miền Nam là thứ văn chương đô thị hóa, là thứ văn chương hiện sinh, đồi trụy…
Có thực vậy không. Muốn chứng minh đô thị hay không đô thị, xin thử kê mục lục của một số báo Văn phát hành ngày 1-1-1969 :
Kỷ Niệm Đệ Ngũ Chu Niên Văn số 121 ngày 1 tháng 1, 1969
mục lục
Một Tác Giả Ngoại Quốc
- Casey Calvert Lê Huy Oanh dịch CUỐI CÙNG TRỜI TRỞ LẠNH 3
Thơ Văn Sáng Tác - Hà Thúc Sinh XIN HÃY ĐẾN, HÒA BÌNH 1
- Lê Bá Lăng TAO VẪN GẶP MÀY 14
- Trần Dzoãn Nho NGÀY THÁNG CẰN 17
- Nguyễn Chí Kham MẤT MÁT 28
- Lương Thái Sỹ BÃO ĐỊA ĐẠO 29
- Mường Mán TRONG XÁC LÁ TYHÁNG CHẠP 36
- Trần Hoài Thư MẮT ĐÊM 39
- Khê Kinh Kha THƯ CHO BÉ 51
- Lê Bá Lăng BUỔI DỪNG QUÂN 53
- Hạc Thành Hoa TRẬN MƯA TRONG NGÀY ĐẦU TIÊN HỌC 61
- Trương Cương Thanh NHÌN YÊN LẶNG 63
- Tần Vy Ý NGHĨ 69
- Lê Nhược Thủy BUỔI SÁNG MÙA ĐÔNG 71
- Trần Dzạ Lữ BÀI CHO NGƯỜI TÌNH SẦU CỐ XỨ 77
- Trùng Dương BẦY KÊN KÊN 81
- Tô Thùy Yên HÔN THỤY 92
Mục Thường Xuyên - Nguyễn Mạnh Côn NGHĨ THÊM VỀ CÁI CHẾT CỦA TỪ CHUNG 97
- Thư Trung TIN VĂN VẮN 134
(trích lại từ nguồn giao cảm: http://www.saigonline.com)
Trong mục lục có tất cả 17 tác giả có mặt, nhưng 14 người (tô màu), thì sống và viết ngoài thủ đô. Đa số họ mang bộ đồng phục, vừa cầm súng và vừa viết. Họ là một lực lượng chính cho dòng văn chương miền Nam , thổi bơm những luồng sinh khí mạnh khỏe và đầy sáng tạo cho nền văn học miền Nam. Văn chương của miền Nam bấy giờ là văn chương ngoài vòng đai. Là văn chương ngùn ngụt lửa khói bom đạn khắp nơi, và những thao thức cũng như tiếng kêu trầm thống của một thế hệ bị nướng trong lò lửa chiến tranh. Và sự xuất hiện ồ ạt của họ, chẳng những trong số kỷ niệm đệ ngũ chu niên này mà tràn ngập trên những tạp chí văn học nghệ thuật khác là bằng chứng…
Như vậy, văn chương đô thị hay văn chường ngoài vòng đai ?