- nén nhang lòng thành kính đến hương hồn nhà thơ Tô Thùy Yên
TRong số những nhà văn nhà thơ của một thời Sáng Tạo, hiếm thấy một tác giả nào lại dành cho ngưiời lính miền Nam một chỗ rất trân trọng trong trái tim như nhà thơ Tô Thùy Yên. Không phải ông ca ngợi màu áo hoa dù, vinh danh hoa cài thép súng, không phải ông ca những bài ca có vẽ cải lương như lính mà em.. hay cái kiểu “áo chàng đỏ tựa ráng pha/ngựa chàng sắc trắng như là tuyết in”…. mà trái lại ở chỗ ông đào sâu tận cùng sức chịu dựng vô bờ của người lính, để chứng tỏ, người lính miền Nam phải chịu đựng như thế nào, phải chiến đáu như thế nào.. Và họ anh dũng khí phách như thế nào !!!Châu thổ mang mang trời nước sát.
Hồn chừng hiu hắt nỗi không tên.
Tiếp tế khó – đôi lần phải lục
Trên người bạn gục đạn mươi viên.
Di tản khó – sâu dòi lúc nhúc
Trong vết thương người bạn nín rên.
Người chết mấy ngày chưa lấy xác,
Thây sình, mặt nát, lạch mương tanh.
(Qua sông)Nhà thơ là người đi tìm cái đẹp – dĩ nhiên. Nhưng cái đẹp ấy không phải là cái đẹp của nhan sắc, của mùa thu lá bay, của rung đùi trước những vần bằng vần trắc. Ở Tô Thùy Yên thì khác. Cái đẹp đến từ ” Trong vết thương người bạn nín rên”. Đó lả cái đẹp của sự quả cảm bất khuất, cái đẹp thần thánh, cái đẹp của một pho tượng Hy Lạp…
Cái đẹp ấy, được nhà thơ Tô Thùy Yên nói rất rõ trong đoạn cuối của bài văn “Người bạn đồng hành” đăng trên tạp chí Văn Nghệ số 8 phát hành năm 1962, khi ông tả cảnh một chiếc xe đò bị du kích VC chặn trên đỉnh đèo, và hình ảnh bất tử mà ông mang theo suốt đời ông:
Thời gian bất tỉnh trong sự chờ đợi hãi hùng. Bỗng gã trưởng toán Việt cộng bất thần hô to như một tiếng sét rao : “Nghiêm”. Hành khách không hiểu chuyện gì, phản ứng lại bằng sự ngơ ngáo. Duy có viên sĩ quan giựt mình vì tiếng hô đó, và như một cái máy, đứng giụm đôi chân lại, hai chiếc giày đánh cụp vào nhau. Cử động chớp mắt đó không thoát khỏi cái nhìn chờ đợi của gã trưởng toán. Gã bước sấn lại gần người thanh niên, mỉm cười tinh quái và vỗ vai khen : “Đúng là một quân nhân kiểu mẫu”. Rồi gã đẩy hắn ra khỏi hàng. Hai tên khác xông lại chỉa súng vào người hắn. Gã trưởng toán hỏi với một giọng đắc chí, bề trên ; “Cấp bực gì ?”. Tôi nghe nghe như một khối nặng đè lên lồng ngực. Người thanh niên ngẫm nghĩ không lâu rồi đáp, giọng chắc nịch, khinh thường : “Thiếu úy”. Lúc đó hắn đứng thẳng người, mặt hơi ngửng lên và ánh sáng đỏ thẫm cuối cùng của buổi chiều vỗ vào mặt hắn những đường nét thần thánh của một pho tượng Hy Lạp. Trong đời tôi, tôi chưa từng gặp người trai trẻ nào đẹp như hắn chiều hôm đó.
(Văn Nghệ số 18 tháng 11/1962)