Cuối cùng, ai cũng đến cánh cửa đó. Nhưng mà, tôi cứ nghĩ là ĐC vẫn còn sống. Thơ anh vẫn còn đấy, Cào lá ngoài sân đêm vẫn còn đấy. Tranh anh phác họa vẫn còn đấy . Và trước mặt tôi, cái khung kính có bức tranh người nữ khỏa thân mà anh tặng tôi vẫn nằm đấy. Với tôi, anh vẫn sống mãi trong tâm trí tôi.
Trước khi anh qua đời, anh làm những bài thơ về kệ sách của anh. Hay là lời gởi gắm cuối cùng của anh. Tôi hiểu, dù anh là họa sĩ, nhưng thật ra, anh yêu thơ như anh yêu vẽ. Không biết anh đã hỏi tôi in khâu bao nhiêu bộ thơ miền Nam. Tôi nhớ là nhiều lắm. Mỗi bộ 6 cuốn, mà biết nhiêu bộ tôi đã gởi đến anh. Anh bảo bạn bè ở VN thích. Hay tự nhiên trong tủ sách anh thiếu một hai cuốn. Hợac những bộ Sang Tạo, hay Lược đồ văn học VN. Tôi biết là anh muốn ủng hộ TQBT nên mới order hết bộ sách này qua bộ nọ. Anh bảo anh rất thich cuốn thơ do Thư Ấn Quán xuất bản “Cào Lá Ngoài Sân đêm”. Nay sách hết rồi, THT có thể in cho mình thêm 5, 10 tập được không? Tôi nói với anh là tôi rất mừng. Được một họa sĩ danh tiếng như anh “chịu” là một hạnh phúc lớn đối với tôi , khi mà kỹ thuật in ấn của Thư Ấn Quán chỉ là kỹ thuật thủ công nghệ. In cho anh, mục đích tặng anh, nhưng luôn luôn anh tặng quà hậu hỉnh trong bao thư. Anh là một mạnh thường quân, dù anh sống cuộc đời dạm bạc hơn ai hết.
Vừa rồi, trong lúc sưu tập bài vở để giới thiệu tạp chí Nghệ Thuật trên TQBT số tới, tôi tìm được một bài viết của giáo sư Đỗ Long Vân về cuộc triển lảm tranh anh tại Huế vào tháng 11-1966. Tôi đã đánh máy, và layout. Hy vọng anh sẽ ngạc nhiên vì món quà văn chương mà tạp chí TQBT dành cho anh để anh nhớ lại hơn 50 năm về trước. Vậy mà, làm sao tôi có thể ngờ, là bài sẽ không bao giờ được anh đọc. Anh Đ C ơi. Anh có nghe những tiếng gõ trên bàn phiếm. Anh có thể hiểu là lòng tôi như rạn vỡ ra, như nhịp búa nhịp dao…
Dù theo dự trù, bài sẽ được phổ biến trong dịp TQBT phát hành cuối tháng 12 như là một món quà văn nghệ của TQBT, nhưng mà, giờ đây, anh ra đi rồi thì lấy ai mà bồi hồi ?. Thôi thì đăng bây giờ. Ngậm ngùi post bài viết, như là nén hương kính gởi đến hương hồn anh của chúng tôi, tạp chí TQBT. (THT)
TRIỂN LÃM ĐINH CƯỜNG
Đỗ Long Vân
Họa sĩ Đinh Cường, từ 29-10 tới 5-11 đã mở cửa phòng tranh cảa ông tại Trung Tâm Văn Hóa Pháp tại Huế. Cuộc triển lãm được đặt dưới sự chủ tọa của Ông Tham Vụ Văn Hóa cạnh Tòa Tổng Lãnh Sự Pháp tại VN và Ong Khoa Trưởng Đại Học Huế.
Phòng tranh gồm 40 tác phẩm mới nhất của Họa sĩ. Giáo sư Đỗ Long Vân, sau khi xem tranh Đinh Cường, đã có những nhận đinh mà Nghệ Thuật đang tải dưới
đây
–
Thời trước, đối với kẻ nào muốn diễn tả lòng mình trung thực mà cởi bỏ gông cùm những lề luật cũ, thật là cả một vấn đề. Ngày nay còn những lề luật nào phải cởi bỏ nữa? Tất cả đã hóa ra dễ dàng thái quá giữa các thời buồi tàn khốc này, thời buổi mà lễ độ bắt con người tru theo loài lang sói, lời thô lỗ là phương tiện để đi tới, cơn điên có vẻ cao giá và thậm chí cách mạng đi mua vui và thêm của cải cho bọn giàu và bắt đói bọn nghèo mà cách mạng làm cho đói mãi thêm.
Tranh Đinh Cường giữa cái bát nháo hư phù ấy, hầu như khiến ngươ82i kinh ngạc vì vẽ e dè của anh.
Không rực rỡ, không lạc điệu. Một chất màu ủ và quánh, mà vẫn nhẹ nhàng, và reo ca như vàng kim. Một thứ dạ kim với bao nhiêu hào quang quay trở vào bên trong. Điều này thoạt tiên bắt chán, cuối cùng ta lại đem lòng yêu mến cái e ấp trì quyết ấy, nó có vẻ như không táo gan, nhưng không phải vì thế mà không khổ công chinh phục. Phương chi chỉ cần nhìn Cường làm việc và ta thấy cái đẹp đơn sơ và bóng láng quyến rũ chầm chậm ở tranh anh, không bao giờ Cường đạt được liền ngay lúc đầu, mà nó là kết thúc của nhiều dò dẫm dài hơi, nơi kết liên của ngẫu nhiên và một tiền định nào đó không hiểu. Tranh của anh luôn khởi đi từ trong ánh rực rỡ. Bắt đầu như một vỡ òa của hoa, và hầu như luôn luôn, trở thành đại dương đêm xanh đen, không phải cái đêm cổ tích đẫm máu ám ảnh ký ức bằng kỷ niệm, nhưng là tuổi trẻ của trần gian với hết thảy kho tàng vùi chôn choàng dậy hầu soi tỏ bằng ánh sáng mong manh cái đêm đầu tiên ấy, cũng có thể gọi luôn là buổi lê minh. Vì chưng,đã đến với ta kia, từ cùng thẳm địa cầu, từng đợt sóng, không gian hé mở trong một vỗ cánh ánh thép, những mảnh thủy tinh nháp nháy, trong khi bên trên vực thẳm, bao thành phố rắp tâm phiêu dạt theo nhau…
Thiên hạ tha hồ phàn nàn tranh Cường không phải là phản ảnh của thời đại. Quả có thế, anh thích thú hiến thân cho trừu tượng. Song trừu tượng ngày nay là gì, nếu chẳng phải là sự vắng bóng một cõi đời đổ nát trong lòng minh, và để khỏi rơi vào mê sảng mỗi cá nhân phải dụng tâm chế biến sự vắng bóng kia thành quyền hạn của nó ? Trước đây không lâu người ta đã từng khơi quái vật dậy. Bây giờ chúng ủ rũ trong viện bảo tàng và duy còn lại sự vắng bóng, tinh diệu và vô diện, tư bề đe dọa con người cùng là xô xát con người vào cùng tận tâm can. Ôi ! những thời diễm phúc độ nào trong đó con người vẫn còn có những cái gì để hủy phá ! Nay con người buộc lòng dựng nghiệp bằng hoang tàn, bằng đêm, bằng sa mạc. Khổ cho nó là thế, nhưng không gian phơi mở vô tận trước mắt cũng là điều may mắn tối đại mà con người có thể ước mơ. Chúng ta hãy bằng lòng Cường đã bắt lấy dịp may. Bởi cái táo bạo mà cuộc phiêu lưu kia kêu đòi, nó muôn phần nghiêm trọng hơn nhiều thứ điên cuồng xưa cũ của ta. Tuy nhiên người nghệ sĩ làm ra táo bạo mà chi. Nó giống mọi người nào khác, truy tầm mò mẫm một hòa hợp chính xác giữa những chất liệu khác nhau mà cõi đời đề ra cho nó, và giữa long thiên nan vạn nan nơi nó đi tới, đáng ca ngợi thay, Cường đã theo một con đường tắt, dựng nên vài bóng dáng đàn bà. Nghệ thuật của anh lãng xao phong cảnh cùng tĩnh vật và vụt đi từ trừu tượng đến khuôn mặt người với một lối tả chân trang trọng mà anh chiếu rạng bằng thơ. Ở nơi anh, không có mối bận tâm dày vò đường nét, nhưng bên trên lớp xanh nhạt của biển trừu tượng, hốt nhiên gờn gợn nét vẽ tươi non của một hình người khỏa thân. Không đường nét nổi bật. Không bợn xác thịt. Chỉ một hình vẽ không thôi, mà như thế,trong ý tính của nó, nó truyền cảm bằng cái nhẹ nhàng của hư tưởng. Thế nhưng từ hư tưởng, nó cũng có cái hùng vĩ lâu dài và hình đàn bà thẳng người cao lớn kia dù đang còn hồn nhiên uyển chuyển, đột hiện, trong vẻ trong suốt tinh sương, trên biển lặng, vừa mới tách ra từ không gian vây bọc, tựa hồ khuôn mặt phi nhân tính của hy vọng. Có thể gọi đó la buổi Chào Đời của Vệ Nữ. Mà ngẫm cho cùng, không phải thế sao ? Người đàn bà đã chào đời, tôi muốn nói con người, và giờ đây nó cần xây đắp chỗ nương thân. Nhà nghệ sĩ diễn tả thời đại mình làm gì. Nó dựng nên thời đại.
Đỗ Long Vân
(Nghệ Thuật số 56 tuần lễ từ 11-11 tới 16-11-1966)
(THT đánh máy)