Những người yêu thơ Thanh Tâm Tuyền không thể nào quên bài thơ Bao Giờ được đăng ở Sáng Tạo số 7, năm 1959:
Dù sao mai phòng triển lãm sẽ đóng cửa
(Rồi mở thêm lần nữa
Để làm gì?)
Vứt mẩu thuốc cuối cùng xuống giòng sông
Mà lòng mình phơi trên kè đá
Con thuyền xuôi
Chiều không xanh không tím không hồng
Những ống khói tàu mệt lả
( nguồn: Thơ Sáng Tạo, Thư Ấn Quán sưu tầm và xuất bản)
Nếu những câu thơ trên không xuống hàng như thế này:
Dù sao mai phòng triển lãm sẽ đóng cửa . (Rồi mở thêm lần nữa Để làm gì?) . Vứt mẩu thuốc cuối cùng xuống giòng sông. Mà lòng mình phơi trên kè đá. Con thuyền xuôi . Chiều không xanh không tím không hồng . Những ống khói tàu mệt lả.
Chúng ta sẽ liên tưởng ngay đến một bài tùy bút. Và chúng ta sẽ bảo TTT là nhà văn hơn là nhà thơ. .
Một ví dụ khác, cũng từ bài Bao Giờ:
Hôm nay
Nghe lời hát quen quen
Người đàn bà ấy mang tên lời từ biệt
Trên một sân ga vắng
Tiếng kèn trầm của một chuyến ô-tô-ray
Đầy dĩ vãng
Nếu đã đi từ Hà Nội xuống Hải Phòng
hay sang Bắc Ninh
Nếu đã đi từ Sài Gòn xuống Vĩnh Long hay lên Thủ Dầu Một
Chuyến xe vẫn chỉ thuộc một mình
Như kẻ say rót rượu lấy mà uống
Cho vui thêm cuộc hành trình
(Đúng rồi những người thù ghét thơ của tôi ơi)
Cuộc hành trình hoàn toàn cô độc
Nếu ta không xuống hàng:
Hôm nay nghe lời hát quen quen Người đàn bà ấy mang tên lời từ biệt
Trên một sân ga vắng Tiếng kèn trầm của một chuyến ô-tô-ray đầy dĩ vãng
Nếu đã đi từ Hà Nội xuống Hải Phòng hay sang Bắc Ninh
Nếu đã đi từ Sài Gòn xuống Vĩnh Long hay lên Thủ Dầu Một Chuyến xe vẫn chỉ thuộc một mình
Như kẻ say rót rượu lấy mà uống Cho vui thêm cuộc hành trình
(Đúng rồi những người thù ghét thơ của tôi ơi) Cuộc hành trình hoàn toàn cô độc
Chúng ta sẽ không nghĩ nó là thơ, mà chỉ là một đọan tả cảnh, tả tình, bộc lộ ý tưởng tâm tình của tác giả.
Ngược lại, nếu lấy một đọan trong bài tùy bút Một Buổi Tối của Mai Thảo:
Từ cửa sổ này,nhìn sang những khung cửa ấy,tôi vui, tôi yêu, tôi ngọt, tôi hiền, đã muốn tin là trong từng khung vuông ánh sáng, cũng có những lòng ghế bành thênh thang đựng gió, những họp mặt thân mật, những vòng nhạc quay tròn trên đĩa, một bàn ăn được dọn, cho thứ hạnh phúc bình thường đơn giản nhất cũng đến được với người, thôi thì một đêm, nhưng nhiều và đông như những chùm sao
( nguồn TQBT số 62)
để xuống hàng như sau:
Từ cửa sổ này,
nhìn sang những khung cửa ấy
tôi vui
tôi yêu
tôi ngọt
tôi hiền
đã muốn tin là trong từng khung vuông ánh sáng
cũng có những lòng ghế bành
thênh thang
đựng gió
Ta sẽ nghĩ đọan trên là một bài thơ tự do: Từ ý tưởng đến chữ nghĩa khiêu vũ múa may. Nó âm ấp đầy chất thơ. Tuyệt diệu !
Khi Thanh Tâm Tuyền làm bài thơ Bao Giờ, ông nghĩ nó là thơ. Nhưng ông cần những yếu tố của một bài văn. Ngược lại khi Mai Thao viết bài tùy bút, ông nào nghĩ là ông làm thơ đâu. Nhưng thật sự ông đã sản sinh ra biết bao bài thơ tự do quá đẹp và quá lạ lùng! Bởi vì ông đã đẩy tùy bút lên cao một bậc: đó là thi bút vậy.
Như vậy, thơ đến từ đâu ?
Từ cấu trúc hay từ cái gì khác ?