1.
Cao Đông Khánh bỏ lại chiến trường một con mắt. Phải hay trái, ông không nói. Và trận đánh nào, ở đâu, tại sao ông lại bị nạn, ông không kể ra, dù một giòng ngắn ngủi. Chỉ biết trong phần tiểu sử, ông ghi là mất một con mắt vào nắm 1964 ( năm ông 23 tuổi).
Nhưng qua thơ ông, có một câu nói về lần bị trọng thương xãy ra ở Huế:
tôi con thú liếm vết thương đã cũ
hai lần được tạm dụng trong hoàng cung em
lần thứ nhất, tôi trọng thương ở Huế
lần thứ hai này, đứa con thất lạc của lương tâm
(tr. 115, Tôn nữ lưu vong)
Chúng tôi không dám khẳng định Huế là nơi ông bị thương, nhưng với con mắt giả thì chắc chắn:
Mở cửa trại tế bần nhân loại lấy con mắt giả đập nát giữa bàn rượu khuya khoắt
Cái cửa sổ linh hồn ấy đã hoàn toàn khép lại, vĩnh viễn sau năm 1964. Nó chỉ được mở ra trong thơ ông bằng tất cả những gì tha thiết nhất.
Thật vậy, trước tháng tư 75, với nhà thơ, đôi mắt SG là đôi mắt bất tử, là đôi mắt có hạt châu, hay đôi mắt im lặng như bức tranh, hoặc đôi mắt đại dương xanh thẩm:
đôi mắt như là hạt châu ngó nhìn trên dưới như trời sáng trăng (153)
…..
Em xinh đẹp như sự im lặng. Im lặng chỉ có đôi mắt em. Im lặng chỉ có đôi môi em. Im lặng chỉ có ánh nồng của tóc. Im lặng chỉ có thân thể em trong chỗ không có phong cảnh. Và đen và màu sắc. Hợp lại thành câu hát một đời người trên nền tảng của em xinh đẹp như sự im lặng ánh sáng tạo được để em cầm đuốc bước ra làm lực sĩ nhan sắc. (284)
….
Nàng có chất rượu trong chiếc kẹo bọc chocolat,
có đôi mắt tròn như biển xanh ở chính giữa trời mây trắng
(tr.9)
Đôi mắt bốn mùa mưa gió ôn hòa (281)
Để rồi sau tháng 4 nắm 1975, đôi mắt dành cho nỗi chờ đợi đến mõi mòn thắt ruột thắt gan mà người dân miền Nam đã dành cho người thân của mình ở Suối Máu hay ở bất cứ một trại cải tạo nào :
tôi một bữa đợi em mòn con mắt
Từ Suối Máu em về xanh như lá cây
(Uẩn tình kẻ xa xứ)
hay dành cho Saigon, Nhà bè, Gia định, NGã Tư Bảy Hiền:
tôi một bữa ngồi yên như bàn ghế
nắng rọi trong đầu những trắng bao la
còn đôi mắt tôi ở Nhà Bè ở Gia Định
Ngã Tư Bảy Hiền ly nước mía, má, môi (139)
(Uẩn tình kẻ xa xứ)
Con mắt bấy giờ trở thành con mắt điềm chỉ:
lỗ nào em nói cho anh
lỗ kim khí lạnh lỗ nhìn giới nghiêm
lỗ châu mai lỗ đồng tiền
lỗ con mắt ngó em điềm chỉ anh
(14 kiểmduyệt khúc ở Saigon)
Trong khi đó, máu lịch sử vẫn tiếp tục chảy từ những lỗ thị giác phế thải:
Lịch Sử vẫn tiếp tục chảy
máu
từ lỗ thị giác phế thải
Phế thải có nghĩa là bỏ đi, không còn dùng, vất đi.. Thường dùng để chỉ máy móc hay vật dụng.
Vậy mà nó vẫn hiện diện ở cái thị giác của một số người. Đó là cái lỗ phế thải, vì nó thấy rặt một màu bất biến. Cái màu máu đỏ tươi, đỏ thắm !
Đó là cái màu máu mà Trần Dần đã thấy:
Tôi bước đi không thấy phố thấy nhà
Chỉ thấy mưa sa trên màu cờ đỏ
Dù vậy, chân nhà thơ vẫn bước. Còn với nhà thơ Cao Đông Khách thì khác: Kinh hoàng như thể viên đạn bắn vào trí não!
viên đạn trong đầu tao nổ bay phất phới ngọn cờ đỏ máu mắt (141)
2.
Cao Đông Khánh đã mang hình ảnh con mắt vào thơ ông rất nhiều bằng những ẩn dụ, biểu tượng, ví von. Có lẽ ông bị mất một con mắt nên càng thấy cái giá trị của thị giác chăng?
- tình yêu như hạt bụi xót con mắt tôi đui mù, không thấy ( t. 304)
- hỏi thăm con mắt trời gần/ đã qua khu phố lạnh ngầm lênh đênh (t. 293)
- tại anh con mắt từng phần/ tại môi tươm mật tại gần mà xa (t. 294)
- cặp mắt Chử Đồng Tử (t. 311)
- con mắt Lý Phù Dung hoa duyên hải nở tím nắng mới (t. 285)
- trí nhớ con mắt đui bừng sáng (t. 285)
- đôi mắt minh tinh mãi mãi cho người khác. (t. 283)
- mỗi con mắt một chân trời (t. 280)
- con mắt tản cư (t. 164)
- con mắt lòn lõi (t. 133)
- con mắt màu hắt hiu (t. 119)
- mắt có khảm xà cừ nên người thiển cận (t. 114)
- một hạt kim cương định cư trong mắt cái cuộc đời này lóng lánh lạ lắm (t. 102)
- Em tiện dùm cho anh một lỗ hỗng trong con mắt (t.244)
- có linh hồn con mắt ở bên trong (t. 246)
- con mắt có chân trời phía trước/ những chân trời con mắt tiếp theo/em tóc ngắn môi đường da mật/có chân trời con mắt kế bên anh (t. 246)
- ở với đám đông mù nửa con mắt/ Còn con mắt kia mai mốt ra riêng ( t.242)