Sau lần vú Bảy gặp mẹ tôi, mẹ hình như có  điều gì không ổn. Một hôm mẹ mang về cả một giỏ thuốc Tây, được ngụy trang trên mặt là trứng gà. Bắt đầu từ đây, bà có những chuyến đi bất thường, bí mật. Và những người lạ mặt mà đa số là đàn bà xuất hiện một lần ở góc đường, góc chợ rồi sau đó biến đi. Thời bấy giờ, thành phố Nhatrang chỉ  có một nhà thuốc Tây duy nhất là Tạ Ngọc Liên. Mẹ hay sai tôi đến để mua những viên kí ninh hay Aspirin. Chẳng những thế, bà còn nhờ đám trẻ con trong xóm mua dùm, và thưởng chúng vài đồng bạc cắc… Trong buồng tối của nhà, mẹ dấu đầy thuốc Tây. Có khi mẹ giả làm một người đàn bà có bầu, để qua mặt những mật thám công an trong thành phố. Có khi mẹ rời nhà vào ban đêm. Mẹ đi đâu, tôi nào có biết.

Căn nhà ngày xưa có cột trụ chính là dượng, bây giờ là mẹ. Dượng buồn vì thất bại này sang thất bại khác nên cứ ngồi ủ rủ suốt buổi bên chai rượu trắng. Phần tôi, bây giờ càng lớn càng hiểu thân phận của mình. Tôi hẩm hiu cùng chén cơm nguội và nỗi buồn trước tuổi. Tôi hay khóc thầm. Đến nỗi mắc thêm chứng bệnh khóc đêm. Đêm nào tôi cũng khóc. Phản gụ lạnh dẩm cả nước mắt. Tiếng côn trùng, ếch nhái ngoài đêm càng làm tăng thêm nỗi buồn.

Một ngày, tôi vẫn còn nhớ, một chiếc xe díp sơn màu xanh, phía sau bít bùng, bỗng nhiên đậu lại trước nhà. Vài kẻ lạ nhảy xuống xe, ào vào nhà. Họ vào buồng, lục lọi sau đó lôi ra những bao, giỏ đựng đầy thuốc Tây và cả bọc luơng khô mà tôi đã bí mật dấu. Và họ bắt mẹ dẫn ra xe. Tôi chạy theo bà. Họ cản lại. Bé Thương, em gái cùng mẹ khác cha với tôi, khóc ré lên. Nó vẫn còn đang trong thời kỳ bú sữa. Mẹ quay lại nói với tôi: Con gắng săn sóc em dùm mẹ nghe con.

Rõ ràng, những lọ aspirin, hay trụ sinh không phải để cứu người nhưng là những mầm tai ách.

Không ai có thể cứu mẹ tôi. Không ai có thể giúp bà thoát khỏi những trận đòn tra tấn. Tôi không hề thấy lũ mật thám tra khảo bà, nhưng mỗi lần đến nhà lao để thăm nuôi, tôi vẫn thấy cả gương mặt của bà bầm tím, tóc tai rũ rượi. Tôi từng nghe những vụ tra tấn người tại nhà lao Nhatrang. Những kỹ thuật tra tấn quá sức dã man như chạy điện, đổ nước vào mồm, tra khảo, treo ngược, dí điếu thuốc cháy vào đầu vú hay cửa mình… Đó là chưa kể những cảnh thủ tiêu người như bỏ bao bố nhận chìm dưới sông… Không biết có dân tộc nào trên thế giới này lại  sản sinh ra một nghệ thuật tra tấn cao độ, siêu việt như ở xứ sở này không. Người ta thường kể nơi này nhiều ma vì bọn mật thám tra tấn người đến chết rồi dập xác ở khu đất kế cận. Ban đêm, những oan hồn kéo về đòi mạng, khóc lóc thảm thiết.  Tiếng hét thảm khốc vẫn thường nghe từ căn lầu nằm giữa bốn bờ thành cao cắm đầy miểng chai và chằng chịt hàng rào dây kẻm, bên con đường ra bờ biển khiến lũ trẻ chúng tôi  sợ phải qua đó. Bây giờ mẹ tôi lại bước vào ải ngục ghê rợn ấy. Ai làm cho mẹ tôi phải bị đày đọa đến thế này. Ai cứu bà, ai giúp tôi khỏi bồng ẩm đứa em mới mấy tháng, một tay kia xách chiếc cà men cơm mỗi ngày đến để nhìn bà tơi tả tả tơi sau những song sắt?  Tôi đưa miệng con bé áp vào trong song sắt, và bà kê vú bà ra ngoài song cho con bú. Mắt bà thâm quầng.Trời ơi, tại sao bà lại  chọn con đường này?  Sau này, tôi vẫn mang câu hỏi: Không hiểu vì bà muốn giúp cứu gia đình trong cơn nghiệt ngã, hay tại tấm lòng yêu nước của bà ? Tại sao bà cứ hát ru hoài những lời ca tụng chiến khu, kháng chiến khi ru các em tôi ngủ: Còn đâu trên chiến khu trong rừng chiều. Êm đềm tiếng suối reo ngàn thông réo…Mà mỗi lần như thế, tôi như bị mê đắm theo lời hát đầy xúc cảm của bà. Mê đắm đến  độ cứ mơ một ngày vượt qua bên kia sông Cái, về phía những rặng núi chìm trong mây, nơi mà người ta gọi là chiến khu. Ở đó, họ phải cam khổ và thiếu thốn lắm. Bởi vậy tôi đã dấu mẹ, dành dụm, góp nhặt những phần gạo, hay khô, cả bút mực, gói một bọc bằng giấy dầu, ngoài viết: “Gởi anh bộ đội”, chờ dịp.  Tôi nghĩ mẹ sẽ biết và sẽ giúp chuyển dùm tôi.

Nhưng tôi làm sao ngờ chính bọc ấy lại là một tai vạ. Bởi vì nó là một cớ để buộc tội mẹ tôi tiếp tay với phe kháng chiến.
Cũng không thể ngờ vú Bảy là ngườ của phe kháng chiến về thành móc nối mẹ  và tên Thanh mà họ thường nhắc chính có liên hệ với mẹ. Nhưng liên hệ ra sao tôi không hề biết (1). Ở con người mẹ là cả một sự bí mật ghê gớm.

Như vậy, xin đừng đánh đập mẹ tôi. Tôi đã khóc khi van những người có mặt trong nhà lao Nha Trang. Tại sao họ lại bắt mẹ, khi bà chỉ mua bán thuốc Tây. Mẹ không chứa súng ống, chất nổ, hay chứa chấp quân kháng chiến, đàng này mẹ góp phần trong việc cứu người, sao lại bắt bà. Trời ơi, làm sao tôi có thể hiểu được. Tay tôi nặng vì phải bồng ẩm em Thương, và một tay kia thì xách cà men cơm. Đó, mẹ giúp cả nhà, mẹ cam khổ để mang tiền bạc về, để mỗi ngày có những bửa cơm hay lít rượu trắng, nhưng khi mẹ gặp nạn thì chẳng ai có thể giúp bà. Em Thương khóc vì khát sữa. Tôi dỗ. Tôi bồng nó chạy cho mau. Tôi chạy từ Rộc Rau muống, lên tận Nhà Đèn, rẻ trái về phía biển. Tôi chạy, đôi chân gầy, khẳng khiu, không nhìn thấy bầu trời xanh  mà chỉ nghe tiếng khóc đòi đoạn. Tôi chạy giữa hàng muồng vàng thắm ở gần Nhà Đèn và hàng me keo đầy trái chín. Tiếng khóc của em tôi như làm vỡ cả  tim tôi. Tôi không thể dỗ nó cho nín mỗi khi nó đòi sữa. Không ai có thể thay mẹ để dỗ nó được. Và cứ thế, một tay xách cà men thăm nuôi, một tay bồng nách đứa em, tôi đã  thay mặt mẹ để làm vú nuôi giữ trẻ từ dạo ấy.
(Còn tiếp)

(1) Sau này, tôi được biết Thanh chính là tên anh cùng mẹ khác cha với tôi. Mẹ đã có một đời chồng trước khi gặp ba tôi. Ba tôi coi như con ruột, dạy dỗ, Anh ấy bỏ đi kháng chiến chống Pháp, rồi tập kết ra bắc,  giữ một chức vụ rất lớn trong quân dội và tử trận ỏ miền Nam.

Người chị miền Bắc

Tôi có một người anh không hề thấy mặt
Tôi có một người chị dâu không hề biết tên
Người anh ấy biết đâu tôi đã giết
Trong một lần nào đó ở cao nguyên

Tôi tự dỗ dành tôi anh mày xăm lăng
Tôi nói với tôi, anh mày Công Sản
Nhưng làm sao tôi có thể nói với chị dâu mình
Đôi mắt trống khô bên đàn con nheo nhóc

Ngày hết chiến tranh, chị từ Bắc vào Nam
Chỉ mang theo những bát sành vài ba cân gạo
Người ta nói rằng miền Nam không có chén để ăn cơm
Dùng vỏ dừa thay bát
Người ta nói rằng hạt gạo miền Nam là hạt vàng
Dân miền Nam nghèo xơ nghèo xác

Cị dắt đàn con không cha đến thăm mẹ tôi
Người dâu miền Bắc vẫn còn chung thủy
Chị lạy mẹ tôi và kêu bằng me
Rồi chị khóc
Chị khóc vì nhớ chồng
Chị khóc vì hiểu được sự thật về bát sành, cân gạo…

Mẹ tôi lạy trước bàn thờ anh tôi
Chị lạy trước bàn thờ anh tôi
Trong khi bên ngoài tiếng loa chát chúa…